Judaj asistantoj de Hitlero

Apenaŭ ekzistas io pli interesa kaj fascina ol la homaj vivhistorioj. Neniu verkisto kapablas elpensi turniĝojn, kiuj foje okazas en realo. Tion pruvas la rememoroj de Mena Iĥiljeviĉ Frank, maljuna judo el Tjumeno (Siberio, Rusio).

Rifuĝintoj

Mi naskiĝis en la urbo Bendero, kiu tiutempe provizore apartenis al Rumanio. Mia patro havis vendejeton. En 1940 Moldavio estis revenigita al Sovetunio. Novaj aŭtoritatoj tuj konfiskis la patran vendejon kaj postulis grandan kontribucion. Ni devis urĝe eltrovi monon por pagi al la ŝtato rekompencon pro iuj enigmaj pekoj.

Talmudo-lernejo en Bendero

En 1941 komenciĝis la Granda Patriota milito. Mi estas judo, nia tuta familio estas juda. Ni jam sciis ke la faŝistoj buĉas la judojn, do evakuiĝis. Oni donis al ni trajnon kaj sur tegmentitaj platformoj forveturigis nin.

Rumanoj en Moldavio kondukas judojn al kolektejo

Fine de 1941, kiam ni jam estis en Stalingrada provinco, la patro estis mobilizita al la laborarmeo (devigaj labortaĉmentoj gvidataj de NKVD, ekzistis en 1942-1946). Oni ne sendis tiam homojn el Moldavio al fronto, krome li jam havis 42 jarojn. Ni restis duope kun la patrino.

La lasta juda komitato en Besarabio antaŭ ekzekuto

Grandan helpon donis al ni militistoj – koran dankon al la Ruĝa Armeo. Mankis manĝaĵoj kaj mi, knabeto, prenis etan kaserolon kaj marŝis al ilia kuirejo – tie ili verŝis al mi kaĉon aŭ supon.

Ruĝarmeanoj manĝigas civilulojn

Ni veturadis ĉiam pli for en la lando. Laŭvoje oni bombardis nin, la panjo estis vundita – splitaĵo tranĉis ŝian frunton. En septembro-oktobro 1942 ni venis al vilaĝo Leninpol (ekde 2001 – Bakaj-Ata), Frunza distrikto (ekde 1992 – Kadamĵaja distrikto), Kirgizio. Tio estis germana vilaĝo, kie loĝis germanoj-koloniistoj ekde fora epoko. Oni setligis nin ĉe germana familio.

Kirgizio

Kiam ni venis, jam restis malmulte da germanoj – ĉiuj viroj pli ol 16-jaraĝaj estis mobilizitaj al la laborarmeo. Baldaŭ oni alportis ankaŭ karaĉajojn, deportitajn de Kaŭkazo. Komenciĝis malsatego, tifo. Multe da ili mortis.

Deportitoj

Sed jen venis 1944, nia armeo liberigis Moldavion. En la urbo Ĝambulo (ekde 1997 – Tarazo) en Kazaĥio kolektiĝis grupo da niaj samlokanoj kaj ni ekveturis hejmen. La 28an de januaro 1945, ĝuste je mia naskiĝtago, ni venis al Bendero. La urbo estis plene detruita. 

Detruita ponto en Bendero

Fine de la jaro revenis la patro. Ni komencis iom post iom akomodiĝi. Sed ĉion fuŝis la 1949a jaro…

Deportado

Tio okazis en julio. Oni venis al ni je la 3a nokte. Alveturis aŭto, eniris du civiluloj kun tri mitraletistoj kaj diris: “Vi estas deportataj kiel germano-faŝistaj asistantoj. Vi havas unu horon por prepari ĉion”. Cetere ni havis preskaŭ nenion por preni, mankis tempo por akiri novajn aĵojn.

En fervoja stacidomo, kien oni alveturigis nin, jam staris trajno el porbrutaj vagonoj, adaptita por transporti homojn. Oni enigis pli ol 50 homojn en tian vagonon kaj ekis. Inter la deportitoj estis ĉefe loĝantoj de Bendero kaj ĉirkaŭaĵoj – rusoj, moldavoj, multege da judoj. Varmego estis neeltenebla.

De tempo al tempo la trajno haltis kaj ni iris por ricevi supaĉon. La plej malagrable estis, ke viziti necesejon dum tiuj haltoj eblis nur en unu loko de la vagono – tuj kontraŭ la malfermita pordo, kie mitraletistoj observis nin. Kune veturis ĉiuj – viroj, virinoj, infanoj. En mia vagono troviĝis knabino el mia klaso, kun kiu ni antaŭe renkontiĝis ĉe komunaj geamikoj. Imagu, kia plezuro…

Proksimume post unu monato ni venis al Tjumeno. Oni alportis nin al haveno, kie atendis nin vaporŝipo “La 5a Oktobro” (temas pri la 5a datreveno de la Oktobra revolucio). Oni metis ĉiujn en tiun vaporŝipon kaj ni ekis laŭ rivero Turo al vilaĝo Karbano (Jarkova distrikto, Tjumena provinco). De tie ni sekvis al Novostrojka (eo: Novkonstruejo) – vilaĝo kiu apartenis al la Karbana arbaromastrumejo. Se paroli ĝuste, oni transportis nin ne al la vilaĝo mem, sed al unu el terenoj, situintaj ĉirkaŭ ĝi. Nia loĝloko nomiĝis tereno Pnjovo kaj troviĝis ĉe la rivero Tabo.

Oni enloĝigis nin en ligna barako. Tio estis bona barako, familia.  En aliaj, komunaj barakoj, estis terure – malpuraĵoj, odoraĉo, haladzo. Iu drinkas, alia kantas, la tria amoras – viroj kaj virinoj loĝis en la sama loko.

Litovaj deportitoj en arbohakejo

La plej proksima lernejo troviĝis en la distrikta centro, vilaĝo Jarkovo. Oni ne permesis al ni veturi tien kaj ni fakte ne havis tempon. La tereno situis en fora arbara sovaĝejo kaj ĉia ajn laboro tie rilatis al arbara mastrumado. Unue mi hakis la arbojn, poste estis kargisto – ni permane metis trabojn sur aŭtojn. Iom post iom mi lernis stiri kamionon.

Lasi la terenon estis malpermesite, necesis ricevi specialan forpermeson de komendanto. Li vizitis nin post ĉiuj du semajnoj kaj ni ĉiuj devis veni por ke li kontrolu ĉeeston de ĉiu. Nia komendanto Kalaŝnikov estis terura ebriulo. Post veni al nia tereno ĉiam ripetiĝis la sama scenaro: li ebriiĝas, kolektas nin en komuna barako kaj komencas kriaĉi: “Ne forgesu, ke vi pasigos ĉi tie la tutan vivon! Konstruu por vi domojn ĉi tie kaj ne revu ke iam vi veturos for”.

En Pnjovo loĝis 6 aŭ 7 deportitaj familioj, ĉiuj el Bendero. Poste oni alportis ankaŭ germanojn de Karpata Ukrainio, ukrainojn el okcidentaj regionoj. Ni ĉiuj bone akordiĝis. Nur foje oni sendis al ni krimulojn, liberigitajn antaŭtempe. Ili kverelis, interbatiĝis, ponardis unu alian. Sed ni ne intermiksiĝis en tiuj aferoj.

Litovaj deportitoj en arbohakejo

Laboro estis tre peza. Arbohakejo situis 10-12 km for. Kargistoj veturis sur aŭtoj – sur platformo, bufroj – en iu ajn frosto, eĉ en 40 gradoj sub nulo. Ni laboris tage kaj nokte – unu tagonokton oni laboras, alian ripozas. La inferna laboro.

Oni kargas sur forstokamionon 8 ĝis 10 fizikajn metrojn (speciala unuo, kalkulata surbaze de grandeco de ĉiu trunko laŭ tabeloj) kaj veturas 8-12 km laŭ neĝokovritaj arbaraj vojoj. Se aŭto paneis laŭvoje, oni devis memstare malkargi kaj ripari ĝin aŭ atendi ĝis iu venos kaj helpos. Foje en tiaj situacioj oni devis nokti en arbaro. Garaĝoj mankis, ni ĉion riparis subĉiele, en iu ajn frosto. Evidente tiam mi akiris reŭmatisman poliartriton.

Ŝofora paradizo

En 1953 oni sendis min al ŝoforaj kursoj en Tjumeno. Ankaŭ ĉi tie mi estis kontrolata kaj devis regule vizitadi komendantejon. Reveni al Pnjovo mi kompreneble ne deziris, do dungiĝis al la konstrua sekcio de KGB. Ni konstruis oficejon de la provinca partia komitato kaj mi mem fosis kavojn por fundamentoj de ĝiaj ses kolonoj. Tio okazis en majo kaj ni, ekzelitoj (nur du aŭ tri homoj estis liberaj) batis frostan teron per pikfosiloj kaj pioĉoj.

GAZ M-20 Pobeda (Venko)

Post unu jaro mi sukcesis dungiĝi kiel ŝoforo al la 1a urba malsanulejo. tie mi stiris pasaĝeran aŭton kaj post kamiono konsideris tion ne laboro, sed nura ripozo.

Tiam mi alfrontis antisemitismon. Dum mia lernado en la ŝoforaj kursoj okazis la tiel nomata “kazo de kuracistoj”. Komenciĝis malferma persekutado. Multaj judaj kuracistoj en Tjumeno estis maldungitaj. Ĉie senteblis antisemitismo.

GAZ M-20 Pobeda (Venko)

Post la morto de Stalin en 1953 la vivo iĝis pli facila – komenciĝis la “degelo”. Tamen kiam mi decidis studi en la Omska medicina universitato, mi devis unue ricevi permesilon en la komendantejo. Ankaŭ en Omsko mi plu frekventis ĝin kiel ekzilito.

Studenta vivo ne estis facila. La unuan kompleton mi mendis jam en la 6a lernojaro, kiam ni povis labori kaj gajni iom da mono. Ĝis tiu tempo ni portis kordurojajn bluzojn, iuj eĉ vatajn jakojn. Mi estis pli bonŝanca, ĉar havis malnovan patran pelton, kiun mi uzis dum ĉiuj lernojaroj.

Kuracisto

Kiam mi revenis al la malsanulejo en Tjumeno miaj unuaj sentoj estis tre specifaj: multaj homoj memoris min kiel ŝoforon kaj jen mi revenis kiel kirurgo. Poste mi iĝis estro pri medicina fako, viculo de ĉefa kuracisto. En tiu posteno mi laboris 13 jarojn kaj poste kelkajn jarojn gvidis la 10an poliklinikon.

Kuracistoj de la Frank-familio

Pro kio oni deportis nin? Ĝis nun mi ne komprenas. Ni estas judoj, fuĝis de Hitlero kaj samtempe iĝis liaj asistantoj. Sed kion diri, se kun ni en Pnjovo loĝis Aleksandro Davidoviĉ, ekzilita kun siaj gepatroj. Li batalis dum la tuta milito, havis tri ordenojn kaj kvar medalojn. Tamen ankaŭ li estis deportita el Bendero – oni ekzilis ĉiujn kaj laŭvoje prenis lin. Dum jaroj li sendadis plendojn al ĉiuj instancoj, sed ĉio estis vane. Evidente tio estis nia sorto.