Ni ne scias kiel li aspektis – senkompata tempo postlasis eĉ ne unu portreton. Lia nomo, kiu por longa tempo estis simbolo de prospero kaj povo, post lia morto estis forgesigita por multaj jaroj.
Historiistoj ĝis nun diskutas, ĉu oni akuzis lin juste aŭ ne. Nur pri unu afero mankas iuj ajn duboj – la kruela kaj bonkora, monavida kaj senavara, fluginta ĝis pinto de la povo por ŝtone fali en abismon – li estis la unua. La unua guberniestro de Siberio, princo Mateo Gagarin.
Historiistoj ĝis nun diskutas, ĉu oni akuzis lin juste aŭ ne. Nur pri unu afero mankas iuj ajn duboj – la kruela kaj bonkora, monavida kaj senavara, fluginta ĝis pinto de la povo por ŝtone fali en abismon – li estis la unua. La unua guberniestro de Siberio, princo Mateo Gagarin.
Vojevodo
La gubernioj kaj guberniestroj aperis en Rusio
relative malfrue – antaŭ nuraj tri jarcentoj, kio malmultas por la miljara rusa
historio. Antaŭ la administra reformo de Petro la Granda en 1708 la superaj
potenculoj surloke estis vojevodoj. Al ili apartenis ankaŭ nia heroo, kiu
devenis el la staroduba branĉo de la Rjurik-dinastio. La Gagarinoj estis inter
la 14 plej antikvaj bojaraj familioj, kies reprezentantoj ĉiam komencis
kortegan servon kiel reĝotablestroj (stolnik), transsaltante la malsuperajn
postenojn.
Ni ne scias kiam naskiĝis Mateo Gagarin.
Haveblas informoj nur ke en 1691 li jam servis kiel kamarado (do viculo) de la
vojevodo de Irkutsko, kiu laŭ tiama kutimo estis lia frato. Cetere en Siberio
en diversa tempo servis pluraj reprezentantoj de la Gagarin-familio. Ekzemple
Petro Gagarin, la patro de la estonta guberniestro, en 1667-1669 estis vojevodo
de Berjozovo kie li forpasis. Kiu scias, eble tie enmondiĝis la futura reganto
de Siberio?
En 1692 Mateo Gagarin estis nomumita vojevodo
de Nerĉinsko (tiam ĝi nomiĝis Dauri), kie li servis ĝis 1695. Tiutempe en lia
vivo okazis la unua granda skandalo, kiu iom fuŝis la sukcesan karieron. En
1696 laŭ ukazo de la caro komenciĝis enketado pri misuzoj, kiujn la fratoj
faris en la profitega komerco kun Ĉinio.
En la tiama Rusio oni ne ŝatis hasti.
Pridemandado de komercistoj daŭris tri jarojn. Nur en 1699 surloken venis
enketa komisiono subestre de la dumaa djako Danilo Polanskij. Li komencis
abrupte: arestis la Gagarin-fratojn kaj konfiskis tutan ilian havaĵon por la
ŝtato.
Cetere apenaŭ ili multe plendis pri sia sorto –
viculon de Mateo la fervora djako eĉ skurĝis kaj la vojevodon de Krasnojarsko
ekzilis. Krome pasis malpli ol unu jaro kaj Danilo Polanskij mem estis akuzita
je misuzoj kaj revokita al la ĉefurbo. Poste oni provis rekomenci la enketadon,
sed evidente sen granda sukceso. Iel aŭ tiel Mateo Gagarin nelonge restis
en ombro de la superula malŝato kaj eĉ ricevis novan, tre gravan postenon el la
manoj de Petro la 1a.
Konstruigisto kaj juĝisto
Imperiestro Petro la Granda speciale ŝatis la maron kaj ĉion ligitan al ĝi – ŝipojn, havenojn, varfojn. Transformado de Rusio al la mara imperio estis unu el la kernaj ideoj de lia reformoplano. Ĝian plenumadon li povus konfidi nur al la plej fidinda homo. Des pli honora estis la tasko, ricevita de nia heroo en 1701.
Post forpreni de la turkoj urbon Azovo la
imperiestro decidis konekti per reto de kanaloj Volgon kaj Donon, kaj interligi la Baltan, Kaspian kaj Nigran marojn. Gvidi tiun ĉi laboron li ordonis al Mateo
Gagarin. La afero progresis kaj printempe 1707 la unuaj 300 ŝipoj sukcese
trapasis 24 kluzojn, konstruitajn subestre de la energia princo.
Talentaj administrantoj ĉiam malmultas. Ankoraŭ
ne silentiĝis hakiloj ĉe la konstruado de la novaj akvovojoj, sed Gagarin jam
ricevis novan taskon. En 1706 li iĝis juĝisto (tio estas estro) de la Siberia
prikazo, kiu okupiĝis pri la aferoj de tiu ĉi fora, sed riĉa provinco. En tiu
posteno li interalie estris ankaŭ la Armilan Ĉambron, kiu respondecis pri
armilproduktado.
La sekva, 1707a jaro alportis al la rusia ŝtato
pliajn zorgojn kaj al nia heroo – novan postenon. Daŭris la Granda Norda milito.
Aperis informoj ke la sveda reĝo Karolo la 12a planas sendi siajn trupojn tra
Pollando rekte al Moskvo. Necesis urĝe aranĝi defendon de la ĉefurbo kaj
denove oni taskigas pri tio Mateon Gagarin, kiu aldone al siaj jamaj postenoj
iĝas komandanto de Moskvo.
Li prefereis ne babili, sed agi – rapide kaj simple.
Interalie li ordonis soldatigi rusajn servistojn de ĉiuj loĝantaj en Moskvo
eksterlandanoj. En la Germana kvartalo (tiam en Rusio oni ĉiujn eŭropanojn
nomis germanoj) li ordonis preni po
unu homo de ĉiuj tri domoj kaj sendi al konstruado de fortikaĵoj. Oni denuncis
lin kaj plendis, sed la caro subtenis sian fidelan asistanton. En tiu tempo la
estonta guberniestro unuafoje okupiĝis pri enloĝigo kaj provizado de la svedaj
militkaptitoj, kiujn li baldaŭ renkontos denove, jam en Siberio.
Sed la ĉefa atingo de Mateo Gagarin iĝis eĉ ne
tiuj postenoj, titoloj kaj premioj. La nedisputeblaj energio, persistemo kaj
neordinara intelekto famigis lian nomon kaj donis al li amikojn inter la
superaj elituloj de la imperio. Ne hazarde dum la grandioza tritaga festeno de
la venko ĉe Poltavo, en julio 1709 en Moskvo okazis du solenaj bankedoj – ĉe
carido Alekseo Petroviĉ kaj princo Mateo Gagarin. La senavara moskva komandanto
ordonis surtabligi por la popolo multajn barelojn kun vino kaj vodko kaj
abundajn manĝojn. Ĝuste en tiu tempo la princo amikiĝis kun Aleksandro Menŝikov. Tiu ligo baldaŭ donos bonajn fruktojn.
Guberniestro
La 18an de decembro 1708 aperis ukazo de Petro la Granda, laŭ kiu la lando unuafoje estis dividita je ok gubernioj, ĉiu kun
sia guberniestro. Tiel formiĝis la tute nova elito, kies anoj havis povon
neimageble grandan. Al guberniestro subiĝis ne nur la administraj, sed ankaŭ
ĉiuj policaj, financaj kaj juĝaj entoj kaj eĉ la armeaj trupoj, deplojitaj en
la gubernio. La ĉefa manko de la posteno estis ĝia malstabileco, ĉar la
imperiestro povis en iu ajn momento eksigi ne plu fidindan “mastron de
gubernio” kaj anstataŭigi lin per alia. Cetere manko de balotoj havis ankaŭ
avantaĝon – la guberniestra servado ne havis tempolimon kaj povus daŭri longe.
La milito kontraŭ la svedoj okupis tro multe da
fortoj kaj tempo de la imperiestro, do oficiale titolon de la siberia
guberniestro Mateo Gagarin ricevis nur la 6an de marto 1711. Tio estis apogeo
de lia kariero. Sub lia preskaŭ tute nelimigita potenco estis vastega teritorio
de Uralo ĝis Kamĉatko. Tie oni povis akiri ne nur gloron, sed ankaŭ riĉon. Sed
pri tio poste.
Nun la ĵusbakita guberniestro veturas al sia
regno. Evidente la princo ne tre hastis: lasinte Moskvon somere li nur en
decembro venis al urbo Verĥoturje, kie lin atingis alia cara ordono – tuj
reveni al Moskvo. Ni ne scias por kio la imperiestro bezonis lin, tamen finfine
li venis al Tobolsko nur en oktobro 1712.
La princo rapide alkutimiĝis al sia rolo de la
“mastro de la gubernio”. De Verĥoturje ĝis Tobolsko li sekvis sub standardoj
sur ŝipo, tegita je ruĝa ŝtofo. Alvenon de la guberniestro al ĉiu urbo
akompanis laŭta kanonpafado, senavara disdonado de titoloj kaj salajroj kaj,
laŭ malnova tradicio, abunda drinkado pagita el la ŝtata poŝo. Pordoj de
vinkeloj estis vaste malfermitaj, la popolo festenis tage kaj nokte. La
guberniestro venis!
Mastro de Kamĉatko
Rusio. Ni tiom alkutimiĝis al
aspekto de ĝiaj limoj, ke foje ili ŝajnas esti eternaj, aperintaj memstare kaj
de praa epoko. Tamen en la tempo de Mateo Gagarin la konkerado de Siberio
ankoraŭ daŭris kaj li ludis gravas rolon en tiu ĉi procezo.
En la 1690aj jaroj la rusaj pioniroj unuafoje
aŭdis pri fora tero situanta ie oriente – Kamĉatko. Ĝia serĉado kaj konkerado de la kamĉadaloj
(tiel oni nomis la itelmenojn) estis taskigita al
kozaka taĉmento subestre de atamano Vladimir Atlasov.
La kozakoj obeigis la indiĝenojn kaj konstruis
sur ilia teritorio fortikaĵojn, sed laŭvoje ili okupiĝis pri banala rabado kaj ne nur de la indiĝenoj.
Post plia atako kontraŭ komerca ŝipo, Vladimir Atlasov kun kamaradoj estis
kaptitaj kaj enprizonigitaj. Cetere ili ne longe enuis senokupe – en 1706
ribelis indiĝenoj de Kamĉatko. Aŭtoritatoj liberigis
Atlasov en la jakuta prizono kaj ordonis al li subpremi la ribelon kontraŭ iu
ajn prezo.
La prezo estis alta kaj pagis ĝin ne nur la
sendependemaj aborigenoj. Unue kozakoj de la feroca atamano plendis pri lia
krueleco, de kiu suferis ne nur malamikoj, sed ankaŭ liaj subuloj. Poste ili
provis aresti lin kaj fine simple ponardis la dormanton en lia propra domo. Restis
cetere du aliaj pretendentoj je la posteno de la estro de Kamĉatko, sed ankaŭ
tiu problemo baldaŭ solviĝis. La unua, Osip Lipin estis murdita en embusko
duonvoje al loko de sia servo. Alia, Petro Ĉirikov estis katenita de la kozakoj
kaj ĵetita al maro. Ŝajnis ke la komplotantoj venkis. Necesis sukcesi pri la
lasta paŝo – ricevi pardonon de la caro pro la murdo de tri liaj
reprezentantoj.
Dum kozaka kunsido oni decidis, ke elaĉeti la kulpon eblos per konkerado de pliaj teroj. Post denove obeigi la kamĉadalojn
kaj restarigi fortikaĵon, kozaka ekspedicio sur kajakoj atingas la Kurilajn insulojn…
Ili ne eraris. Gagarin indulgis la brulkapulojn kaj prudente uzis ilian senliman
energion por la ŝtataj bezonoj. Laŭ lia ordono atamano Ivan Kozirevskij
esploris en 1712-1713 vojon al Japanio kaj konkeris la Kurilajn insulojn.
Cetere laŭvoje li faris tiom da “petolaĵoj”, ke tuj post reveno estis
enprizonigita, sed kion fari – la imperio estis kreskanta…
Tobolskano
Antaŭ 300 jaroj la rusaj urboj estis preskaŭ
tute lignaj, la ŝtonaj konstruaĵoj ege malmultis. Krome en 1714 Petro la Granda
malpermesis la ŝtonkonstruadon ĉie krom Sankt-Peterburgo – ĉiuj fortoj devis
koncentriĝi je la kreado kaj plibeligo de la nova ĉefurbo. Tamen insistemo de
la siberia guberniestro kaj liaj vastaj rilatoj ebligis neeblon – en Tobolsko
komenciĝis konstruado de la ŝtona kremlo, kiu iĝos la arkitektura perlo de
Siberio. Gvidis ĝin aŭtoro de la projekto Semjon Remezov, kies mozaika portreto
nun videblas sur la kremla muro.
Tamen tio estis ne sola kontribuo de la
guberniestro al pliordigo de la siberia ĉefurbo. Populara ŝerco asertas, ke en
Rusio ekzistas du ĉiamaj problemoj – stultuloj kaj vojoj (iuj aldonas ke la
unua problemo ĉiam riparas la duan). Mateo Gagarin kuraĝe alfrontis ambaŭ
obstaklojn kaj grandparte sukcesis – almenaŭ pri la vojoj. Danke al li en
Tobolsko aperis la unuaj pavimoj – en Prjamskoj kaj Kozaka montovojoj. Laŭlonge
de la siberiaj vojoj aperis distancofostoj.
Ne timigis la guberniestron eĉ tiom fortega
kontraŭulo kiel rivero Irtiŝo kaj ĝia alfluanto Tobolo – li ja havis grandan
sperton pri obeigo de la akvomedio. Tobolo alfluis Irtiŝon rekte kontraŭ la
surmonta parto de la urbo. Akvopremo senhalte subfosadis la altan riverbordon
de Irtiŝo kaj de tempo al tempo grandaj terpecoj falis suben. La antaŭaj provoj
fortikigi la bordon fiaskis, do Gagarin faris radikalan decidon: ŝanĝi la
riverbuŝon de Tobolo.
En 1716 komenciĝis konstruado de la nova
riverbuŝo tri verstojn supren laŭ la riverfluo. Tiel la ĉiopova administranto
kontribuis al transformado de nur de la urbo kaj gubernio, sed ankaŭ de la
siberia naturo mem.
Aŭspicianto
Mateo Gagarin faris multajn aferojn, sed oni ne
forgesu ke li estis ĉefe ilia iniciatinto kaj gvidanto, dum plenumado kuŝis sur
ŝultroj de miloj da simplaj homoj, kies nomoj plejparte ne videblas en
historiaj kronikoj. Inter ili estis miloj da militkaptitaj svedoj, kiuj grave
kontribuis al transformado de Siberio.
Post decida venko ĉe Poltavo kaj sekvinta post tri tagoj kapitulaco de la sveda armeo ĉe Perevoloĉno en junio 1709, la rusajn militkaptejojn trafis proksimume 15 mil soldatoj kaj oficiroj de la armeo de Karolo la 12a. La malsuperaj ranguloj estis senditaj al fabrikoj kaj minejoj dum la oficiroj estis plejparte distribuitaj tra la urboj de Eŭropa Rusio. Tamen post malkaŝo de kelkaj komplotoj (plejparte ili celis fuĝon) oni decidis sendi la militkaptitojn for de la okcidenta ŝtatlimo – al Siberio. Do al nura Tobolsko venis ĉirkaŭ mil svedoj.
En decembro 1720 la princo konfesis siajn
krimojn – cetere tio ĉiam okazis en la Sekreta kancelario. En sia lasta letero
al la imperiestro li agnoskas ĉiujn pekojn (“nenian pri io ajn pravigon krom
mia kulpeco mi povas prezenti al via moŝto”), rezignis je la tuta havaĵo kaj
petis nur pardonon kaj permeson foriri al monaĥejo ĝis la fino de siaj tagoj.
Sed Petro la Granda estis firma en sia malamo, same kiel en sia favoro kaj
neniam pardonis la erarintojn. La 14an de marto 1721 li subskribis la verdikton: morto.
Tiuj laboremaj, bone edukitaj homoj okupiĝis
pri diversaj metioj kaj atingis sur tiu kampo grandajn sukcesojn. Ili
partoprenis konstruadon de la Tobolska kremlo kaj pavimoj, ŝanĝon de riverujo
de Tobolo kaj aliajn grandajn projektojn. Nemalofte Gagarin taskigis svedajn
oficirojn aranĝi ekspediciojn al foraj lokoj de Siberio.
La sveda oficiro Kurt von Wrech fondis en
Tobolsko unu el la unuaj lernejoj. Origine ĝi celis infanojn de la svedaj kaj
germanaj oficiroj, militkaptitaj en Baltio kaj ekzilitaj kun familioj. Tamen
baldaŭ inter ĝiaj lernantoj estis nemalmulte da idoj de lokaj elituloj. Antaŭ
la fermo en 1721 en ĝi estis 139 lernantoj, inkluzive mongolon kaj evenkon.
Samtempuloj rememoris ke la militkaptitoj
adoris la guberniestron pro liaj senavareco kaj bonkoreco rilate ilin. Li ne
nur permesis al ili perlabori vivrimedojn, sed ankaŭ mem plurfoje donacis monon
por la plejaj mizeruloj. Oni rakontis ke Mateo Gagarin disdonis tiel 15 mil
rublojn – tre grandan sumon por tiu tempo.
Sorto favoris la militkaptitajn svedojn pli ol
ilian aŭspicianton. La 21an de novembro 1721 al Tobolsko venis informo pri
subskribo de la Nystadta packontrakto kaj jam meze de januaro 1722 ĉiuj
militkaptitoj en kelkaj grupoj estis senditaj hejmen. Cetere multaj veteranoj
preferis resti en tiu ĉi gastigema loko, kie ili jam ekhavis domojn kaj foje
familiojn. Kiu scias, kiom da sveda sango fluas en la vejnoj de la siberianoj?
Orserĉanto
Oro estas fonto de riĉo kaj povo, kiuj ĉiam
allogis nian heroon. La reganto de Siberio ne domaĝis fortojn por serĉado de
minejoj, sed sen gravaj atingoj. Fine de 1713 la princo kondukis al
Sankt-Peterburgo geologon Blücher, kiu laŭ ordono de Petro la 1a esploris
siberiajn terojn. Raporto de la saksono al la Senato estis ne tre optimisma:
por kreskigi elminigadon en minejoj de Nerĉinsko necesis grandaj investoj, tro
grandaj por la ŝtata buĝeto.
Oni povas imagi kiam impreson post tio kaŭzis
nova projekto de la agema siberia guberniestro, kiun li persone prezentis al la
caro. Mateo Gagarin alportis kun si oran sablon, aĉetitan en Tobolsko ĉe
orientaj negocistoj. Antaŭ la okuloj de Petro la 1a li fandis el ĝi 358 gramojn
da pura oro. La negocistoj diris al la princo, ke la valoran sablon oni elminigas
apud urbo Erketo, ĉe Jamiŝeva lago, kiu troviĝas en la teroj de la ĝungara
ĥontajŝo (reganto de la kalmukoj). Iliajn vortojn konfirmis Aĉerbi, la
ambasadoro de Ĥiva, tiutempe veninta al Rusio.
La esperplena Gagarin pentris en la cara imago
spirkaptajn bildojn. Rusa taĉmento, sendota de urbo Taro supren laŭ rivero
Irtiŝo, povus atingi tiujn lokojn en 2,5 monatojn (hodiaŭ tio estas teritorio
en Kazaĥio, iom oriente de Pavlodaro). Oni kaptos riĉaĵojn de Erketo facile –
sufiĉos nur konstrui laŭlonge de Irtiŝo ĉenon da rusaj fortikaĵoj. La princo
proponis memstare financi la ekspedicion, same kiel la konstruadon kaj
prizorgadon de la fortikaĵoj. Li petis nur unu aferon – doni al li du aŭ tri
armeajn regimentojn kaj iom da ufaj baŝkiroj. La oro kuŝis tre proksime –
necesis nur etendi la manojn.
Petro la Granda ne havis kialojn malfidi al la
guberniestro. Li ordonis aranĝi la ekspedicion el soldatoj, aldoninte al ili
inĝenierojn kaj artileriistojn (el la militkaptitaj svedoj) kaj sendi ĝin al la
dezirinda Erketo. Komandanto de la ekspedicio iĝis kolonelo Buchholtz, sendita
je la dispono de Gagarin. Ĝungaraj senditoj, kiuj troviĝis tiutempe pro komercaj
aferoj en Tobolsko, diris ke la ĥontajŝo ne kontraŭos la pacan ekspedicion.
Somere 1715 la forta taĉmento el 3000 soldatoj
sur 32 grandaj kaj 27 etaj boatoj ekis de Tobolsko supren laŭ Irtiŝo. En Taro
al ĝi aliĝis 1500-kapa ĉevaltaĉmento, kiu sekvis laŭborde. Komence de oktobro
ili atingis lagon Jamiŝevo, konstruis tie fortikaĵon kaj preparis sin por
vintrumado. Ĉio iris laŭplane.
La unuaj problemoj aperis kiam Buchholtz sendis
al la ĥontajŝo mesaĝistojn por anonci siajn pacajn intencojn. Ni povas nur
imagi kiel ili planis pravigi konstruadon de la fortikaĵo sur la teroj de la
kalmuka reganto, ĉar Cevan-Arantan neniam aŭdis iliajn parolojn. Nomadaj
kirgizoj prirabis kaj kaptis la rusajn senditojn. La ĥontajŝo eksciis pri la
alvenintoj el aliaj fontoj, koleris kaj reagis abrupte. Taĉmento el 10 mil
kalmukoj sieĝis la fortikaĵon. Baldaŭ ili kaptis la unuan predon – rusan
karavanon, kiu alportis monon kaj provizon por la garnizono.
 |
| Ivano Buchholtz |
La vintrumado en la stepo, sen provizoj kaj
helpotrupoj evidentiĝis esti pli terura ol nomadaj sagoj. Malsatego kaj
malsanoj faligis malfortiĝintajn homojn. El 4500 taĉmentanoj ĝis printempo postvivis
ne pli ol 700. Finfine Buchholtz decidis ebenigi la fortikaĵon kaj fine de
aprilo sur 18 grandaj boatoj ekas reen laŭ Irtiŝo.
Post atingi riverbuŝon de Omo li informis pri
la katastrofo Gagarin kaj proponis al li konstruigi la fortikaĵon tie – ĝi ja
povis esti utila kaze de nova ekspedicio el Erketo. La guberniestro aprobis la
iniciaton, sendinte al la riverbuŝo de Omo 1500 homojn kiel helpotrupon. Tiel
hazarde, kiel sekvo de la jamiŝeva katastrofo, aperis urbo Omsko.
 |
| Omska fortreso |
Rusoj vere revenis kaj atingis sian celon. Unu
post alia sendis la obstina guberniestro taĉmentojn al la ororiĉa stepo. Somere
de la sama 1716a jaro subkolonelo
Metigorov restarigis la Jamiŝevan fortikaĵon. Al la ĥontajŝo oni diris,
ke tio celas protekti lin mem kontraŭ la malamikaj kirgizoj. Li ja ne sciis,
kiom pagis Gagarin por aranĝi kirgizajn atakojn…
Sekvan jaron taĉmento de Ĉeredov fondis la
Semipalatinskan fortikaĵon, konstruitan sur loko de sep temploj (ruse: palata)
de antikva budhisma monaĥejo. La rusa limo moviĝis ĉiam pli suden, liberigante
la siberiajn kamparanojn de la eterna timo antaŭ teruraj nomadaj invadoj kaj
protektante rusajn karavanojn sur ilia vojo al la ĉina limo. Nur unusola homo
en la tuta Tobolsko ne ĝojis pro tiuj sukcesoj – kolonelo Buchholtz.
Kun doloro en la koro rigardis li la sukcesojn
de homoj, kiuj sen granda peno sekvis laŭ liaj spuroj kaj faris ĉion, pri kio
malsukcesis li, sperta soldato. Baldaŭ Buchholtz revenis al Sankt-Peterburgo –
trista kaj ne sen ŝtono en la sino. Cetere tio ankoraŭ ne tre interesis Mateon
Gagarin, kiu plene engaĝiĝis en siaj multnombraj projektoj. Ankoraŭ…
 |
| Semipalatinska fortreso |
Trezorserĉanto
En la tiama Siberio oni malofte uzis tiun ĉi
vorton, preferante la alian – tuberulo.
Jam de longe rusaj setlantoj okupiĝis pri malkovro de “tuberoj” – kurganoj kaj
aliaj tomboj, lasitaj de antaŭaj loĝantoj de tiu antikva regiono. Tutaj vilaĝoj
ĉiusezone foriris por serĉi kaj elfosi. Multaj tuberuloj pereis sub terglitoj
de la kovardaj kurganoj, sed nenio povis haltigi serĉantojn de la facila
riĉiĝo.
La siberia guberniestro kun sia ĉiama energio
komencis pliordigi ankaŭ tiun ĉi sferon kaj denove sukcesis. Anstataŭ
senfruktaj malpermesoj li aranĝis… amasan “tuberadon” sub la ŝtata kontrolo.
Unuafoje komenciĝis sistema elfosado de la kurganoj tra la tuta Siberio – de
Tobolo kaj Uralo ĝis Jenisejo kaj Altajo. Ĉiuj trezorserĉantoj devis fordoni
trovitajn de ili valoraĵojn kaj kuriozaĵojn al la guberniestro, kiu reciprokis
ilin per premioj el la ŝtata buĝeto.
Origine oni planis ke la raraĵoj estos senditaj
al la caro en Sankt-Peterburgon – tiel formiĝis la fama siberia kolekto de
Petro la Granda, fieraĵo de la Ermeitejo. Sed ĉu oni povus kredi ke tioma
ŝatanto de la antikvaj belaĵoj kiel Mateo Gagarin ne lasis al si kelkajn
speciale interesajn oraĵetojn?
 |
| Oraĵo el la Siberia kolekto |
Misiisto
Sed ne sole materiaj klopodoj okupis la siberian guberniestron. Li pensis ankaŭ pri la aferoj spiritaj kaj ankaŭ tiukampe aplikis sian senliman energion. La unuaj sentis tion la siberiaj aborigenoj.
La rusa kolonia politiko tradicie baziĝis sur
la religia toleremo. Dum la tuta antaŭa jarcento regis strikta malpermeso
perforte kristanigi la paganojn, detrui iliajn sanktajn lokojn kaj tombejojn.
La rusa caro postulis de la aborigenoj nur du aferojn – ne ribeli kaj pagi
imposton. Dum longa tempo en Siberio trovis azilon malnovritanoj, fuĝintaj pro
la persekutoj de la oficiala ortodoksa eklezio.
Ĉio ŝanĝiĝis post surtroniĝo de Petro la
Granda, kiu decidis maksimume fortigi la ŝtaton. Iu ajn alipensado estis
kategorie rifuzata kaj kruele subpremata. Jam venis la vico de Siberio.
 |
| Paganoj |
La alveninta guberniestro kunportis caran
ukazon, kiu aŭguris grandajn ŝanĝojn. La imperiestro postulis de lokaj
aŭtoritatoj en la plej mallonga tempo kristanigi ĉiujn ostjakojn (tiel oni
nomis la ĥantojn) kaj vogulojn (la mansoj). En la dokumento oni preskribis “la
idolojn bruligi kaj faligi, kaj la sanktejojn detrui”, dum ĉiujn rifuzontajn la
bapton mortigi. La guberniestro donis por ekspedicio ŝipon, interpretistojn,
dekon da kozakoj, donacetojn por la novbaptitoj kaj 2000 rublojn por elspezoj.
La mision estris monaĥo Teodoro (la eksa mitropolito Filofeo Leŝĉinskij).
Somere 1712 en la nordaj areoj de Siberio estis
varmege – en ĉiuj nomadaj setlejoj, urbetoj kaj vilaĝoj de la aborigenoj brulis
en fajregoj centoj da idoloj. Ĉie estis detruataj malnovaj sanktejoj kaj sur
ilia loko konstruiĝis preĝejoj, dum centoj kaj miloj da paganoj akceptis baptadon en la akvoj de la nordaj riveroj. Laŭ oficialaj datumoj dum 15 jaroj
en la ortodoksan kredon estis konvertitaj 40 mil da indiĝenoj – la okcidentsiberia
nordo iĝis tute kristana, almenaŭ formale.
 |
| Filofeo Leŝĉinskij |
Dum la Gagarin-regado oni ankaŭ sendis al Ĉinio
la unuan spiritan mision. De tiu tempo la rusaj misiistoj regule vizitis tiun
ĉi landon, pro kio eĉ nun en Ĉinio loĝas proksimume 5000 ortodoksuloj.
Nobelo
Post fini siajn sennombrajn laborojn la guberniestro sentis meritan deziron bone ripozi. Ĉiutaga lukso, ĉirkaŭinta lin, estis vaste konata kaj ŝokis imagon de la samtempuloj. Pladojn dum lia tagmanĝo oni alportadis sur 50 arĝentaj pletoj – kaj tio okazis eĉ en fastaj tagoj. La muroj de lia palaco estis kovritaj je silkaj tapetoj, broditaj per oro kaj arĝento, kaj en du ĉambroj eĉ ornamitaj je perlaj konkoj.
Surplanke kuŝis multekostaj persaj tapiŝoj,
radoj de kaleŝoj estis arĝentkovritaj kaj eĉ hufumoj de la ĉevaloj
estis el arĝento. Dum oftaj baloj kaj solenaj tagmanĝoj el fenestroj de lia palaco al homamaso oni ĵetis manplenojn de
arĝentaj moneroj – kaptu la plej forta. Gastojn de la moskva palaco en la
Tverskaja strato mirigis spegulaj muroj kaj glacaj plafonoj, sur kiuj naĝis en
akvo vivaj fiŝetoj.
Neeviteble estiĝis demando: kie originas
tiuj senfinaj trezoroj?
Juĝato
La caro donis al la guberniestroj grandegajn
rajtojn, farinte ilin mastroj de la respektivaj gubernioj. Sed li memoris ankaŭ
la malnovan rusan proverbon: “Fidu, sed kontrolu”. Ĉiun el la ok regantoj
atente observis fiskalo – la oficiale nomumita spiono, kiu sendis denuncojn
rekte al la imperiestro. La aferojn de Gagarin observis unu el la plej fervoraj servantoj –
ober-fiskalo Aleksio Nesterov, kiu senmaskigis plurajn koruptulojn.
Jam en 1714, en la tria jaro de la guberniestra
regado, li informis Petron la 1a pri misuzoj de Gagarin, ligitaj al la
profitega ĉina komerco. Eĉ pli da denuncoj estis senditaj al la Senato, sed dum
longa tempo provoj komenci enketadon fiaskis – efikis aŭspicio de la ĉiopova
Aleksandro Menŝikov kaj carino Katerina favoris la ageman siberianon. La
enketoj pri ŝmirmono estis ĉesigataj, tiklaj dokumentoj malaperadis.
Sed Nesterov estis ne malpli obstina ol lia predo kaj ĉasis senhalte. En 1717 li sukcesis transdoni la enketadon al speciala komisiono el oficiroj de la imperiestra gvardio. La unuaj rezultoj, prezentitaj al la imperiestro, estis vere ŝokaj: de 1713 ĝis 1718 pro la maĥinacioj de la siberia guberniestro la ŝtata buĝeto ne ricevis pli ol 300 mil rublojn. Ĝustatempe reaperis anaŭ kolonelo Buchholtz, kiu neniam pardonis al la princco sian malsukcesan ekspedicion, do aktive kontribuis lian faligon. |
| Ober-fiskalo Aleksio Nesterov |
En 1719 Gagarin estis elpostenigita kaj en Siberion por plia enketado venis majoro-gvardiano Liĥarev. Cetere la princa kariero jam definitive finiĝis: interalie la majoro havis ordonon deklari en ĉiuj urboj, ke “Gagarin estas fripono kaj malbona homo, kaj en Siberio li jam ne plu estos guberniestro”. De tiam temis nur pli la vivo mem de la iam ĉiopova nobelo.
Du longajn jarojn pasigis Mateo Gagarin en la Admiralteja prizono. Unue li rifuzis siajn kulpojn, do oni aplikis al la obstinulo turmentojn. Apenaŭ lin konsolis, ke samtempe oni turmentis kaj skurĝis dekojn da liaj subuloj, arestitaj de Liĥarev en Siberio – la komendantoj, komisaroj, djakoj.
 |
| Ukazo de Mateo Gagarin |
Sekvan tagon la tuta havaĵo de la princo estis
konfiskita kaj la 16an de marto la caro konfiskis lian vivon –
Mateo Gagarin estis pendumita en la ĉefurba Peterburgo, antaŭ fenestroj de la
Justico-kolegio. La ekzekuton observis Petro mem, liaj proksimaj subuloj kaj la
maljuna edzino de la princo kun lia filo. Eĉ pli, la caro igis ilin partopreni
gajan festenon, aranĝitan kaze de la pendumado de la koruptulo. La kadavro de
la eksa guberniestro longan tempon pendis subĉiele – por instrui kaj teruri. En
novembro la ŝnuro putris
definitive, do oni anstataŭigis ĝin per fera ĉeno.
Sian parton de la suferoj ricevis ankaŭ la
proksimuloj de la ekzekutito. Lia filo estis
transformita je ordinara matroso kaj sendita al la mararmeo. La vidvino kaj bofilino de la princo restis sen
iuj ajn vivrimedoj – oni ŝtatigis eĉ la dotitajn bienojn. La kanceliero Petro Ŝafirov klopodis helpi ilin, sed baldaŭ li mem perdis la imperiestran favoron kaj apenaŭ savis la
kapon. Tro mallonga estis la vojo de ŝtupoj de la cara trono ĝis la eŝafodo.
Juĝo de la historio
Ĉu la unua siberia guberniestro vere estis
kulpa pri la deklaritaj krimoj aŭ nur iĝis viktimo de korteganaj potencoludoj?
Tio estas komplika demando kaj apenaŭ iam ni ricevos la definitivan respondon.
Unuflanke, evidentas neimageblaj riĉaĵoj de la princo kaj la tradicioj de la
rusia korupteco estis tro fortaj. “Kiel ne trinki ĉe la akvo?” diras la rusa
proverbo.
Tamen okulfrapas rapideco de la enketado kaj
abundo da atestoj, faritaj sub turmentado, sen faktaj pruvoj. Tro multis
dezirantoj ricevi almenaŭ parton de la nobelulaj trezoroj, kapti ion de liaj
legendecaj havaĵoj.
Laŭ tiamaj leĝoj duonon
de la konfiskaĵoj ricevis fiskalo, sukcesinta pruvi sian denuncon. Sed apenaŭ
la fervora Nesterov havis tempon sufiĉe ĝui la falintan sur lin riĉaĵon. En
novembro 1722, nur jaron kaj duonon post la ekzekuto de Gagarin, la
ober-fiskalo konviktita je multaj koruptaĵoj kaj misuzoj, estis kondamnita al
radumo. La cirklo fermiĝis.
Comments
Post a Comment